Οι συστηματικές εργασίες για τους πελεκάνους και τους υγροτόπους τους στην Πρέσπα ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Το “Διεθνές Πρόγραμμα Έρευνας και Διατήρησης των Πελεκάνων” πέτυχε το πρωταρχικό του έργο τις επόμενες δεκαετίες, με αποτέλεσμα την τεράστια αύξηση του αριθμού των αργυροπελεκάνων, που αποτελεί εντυπωσιακό επίτευγμα της μεγαλύτερης προσπάθειας που έγινε ποτέ στην Ελλάδα για ένα μόνο είδος πουλιού. Τα ζευγάρια των αργυροπελεκάνων αυξήθηκαν από περίπου 200, το 1991, σε πάνω από 1.400 το 2010-2016, ενώ τα ζευγάρια των ροδοπελεκάνων αυξήθηκαν από περίπου 50, το 1991, σε πάνω από 700 το 2010-2016. Ο πληθυσμός των αργυροπελεκάνων στην Πρέσπα έχει διαδραματίσει το ρόλο ενός πληθυσμού “πηγής” στο πλαίσιο του μεταπληθυσμού της Νοτιοανατολικής (ΝΑ) Ευρώπης, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των αργυροπελεκάνων στη ΝΑ Ευρώπη και την Τουρκία να αυξάνεται κατά την τελευταία δεκαετία και να έχουν δημιουργηθεί νέες αποικίες σε περιοχές εκτός Πρεσπών.
Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα δεν ήταν ποτέ προσανατολισμένο στα είδη, αλλά επικεντρώθηκε στη λειτουργία του οικοσυστήματος- προσέγγιση η οποία αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματική και πολύτιμη για τη διατήρηση των πληθυσμών. Η προστασία των πελεκάνων ήταν σίγουρα ένας σημαντικός στόχος, αλλά η προστασία και η διαχείριση του υγροτόπου ήταν επίσης εξίσου σημαντικοί στόχοι.
Έτσι, το μακροχρόνιο αυτό πρόγραμμα χαρακτηρίζεται από μια ολοκληρωμένη, ολιστική προσέγγιση σε ευρύτερα ζητήματα του υγροτόπου. Μια ισχυρή επιστημονική συνιστώσα συγχωνεύτηκε με την τοπική παραδοσιακή οικολογική γνώση για τη διαχείριση του υγροτόπου, ενώ συγκεκριμένες δράσεις διατήρησης στο πεδίο εξασφάλισαν τις θέσεις φωλεοποίησης και διατροφής των πουλιών. Τα μέτρα πολιτικής και οι δράσεις άσκησης πίεσης είχαν ως αποτέλεσμα την ανάληψη δεσμεύσεων από τις δημόσιες αρχές, ενώ ενισχύθηκε η φύλαξη, εξαλείφοντας την όχληση. Οι τεχνικές διαχείρισης των υγροτόπων συγχωνεύθηκαν με τις υφιστάμενες δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα, εξασφαλίζοντας έτσι τη συνέχεια και τη βιωσιμότητα των αποτελεσμάτων του έργου. Τα θεσμικά μέτρα εξασφάλισαν τη μακροπρόθεσμη συμμετοχή και εμπλοκή των ενδιαφερόμενων φορέων, προωθώντας τη διασυνοριακή και διεθνή συνεργασία, ενώ δημιουργήθηκαν επίσης νέα συστήματα τοπικής διακυβέρνησης για την ολοκληρωμένη διαχείριση των υγροτόπων.
Χάρη σε αυτές τις μακροχρόνιες προσπάθειες διατήρησης, οι αναπαραγωγικοί πληθυσμοί και των δύο ειδών πελεκάνων έχουν παρουσιάσει εντυπωσιακά ανοδική τάση τα τελευταία τριάντα χρόνια, με τη Μικρή Πρέσπα να φιλοξενεί μέχρι πρόσφατα τη μεγαλύτερη αποικία αναπαραγωγής του αργυροπελεκάνου στη Γη, ισοδύναμη με το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η αναπαραγωγική αυτή επιτυχία οφείλεται σε παρεμβάσεις που αύξησαν τη διαθεσιμότητα κατάλληλων και επαρκών τόπων ωοτοκίας, απαλλαγμένων από την ανθρώπινη όχληση και από άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες που συνδέονται με την υψηλή θνησιμότητα. Το 2021, ωστόσο, η υψηλής παθογονικότητας γρίπη των πτηνών έπληξε για πρώτη φορά την αποικία των αργυροπελεκάνων της Πρέσπας. Ένα δεύτερο ξέσπασμα ακολούθησε το 2022, επιφέροντας τη μεγαλύτερη καταστροφή άγριας ζωής που έχει δει ποτέ η Ελλάδα. Με τις απώλειες να ανέρχονται στους 1.734 αργυροπελεκάνους, ο αριθμός των θυμάτων της γρίπης αντιστοιχεί περίπου στο 58%-67% του συνολικού πληθυσμού της αποικίας (οι εμφανώς κατειλημμένες φωλιές υπολογίζονται τα τελευταία χρόνια στις 1.300-1.500). Οι ροδοπελεκάνοι και τα άλλα ενδημικά είδη δεν επηρεάστηκαν, ενώ 550 επιπλέον αργυροπελεκάνοι χάθηκαν σε άλλους υγροτόπους στην Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια της επιδημίας, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) έθεσε σε εφαρμογή πολυεπίπεδες δράσεις για την ακριβή καταγραφή του ποσοστού θνησιμότητας στην Πρέσπα και σε άλλους ελληνικούς υγροτόπους, για την κινητοποίηση των αρχών σε ζωτικής σημασίας επιχειρήσεις απομάκρυνσης πτωμάτων, προκειμένου να μειωθεί το ιικό φορτίο που απειλούσε τους επιζώντες και τους νεοαφιχθέντες πελεκάνους, και για την ειδοποίηση τοπικών, περιφερειακών και διεθνών εταίρων. Οι διαβουλεύσεις με ερευνητές, ειδικούς σε θέματα μολυσματικών ασθενειών των πτηνών, ήταν εξαιρετικά χρήσιμες. Ομοίως και οι διαβουλεύσεις με περιβαλλοντολόγους από άλλες χώρες που είχαν πρόσφατα βιώσει ανάλογες καταστροφές της άγριας πανίδας τους, όπως το Ισραήλ. Η συλλογή και η διαχείριση των πτωμάτων στη λίμνη Μικρή Πρέσπα συντονίστηκε από τις περιφερειακές αρχές σε συνεργασία με τις τοπικές κτηνιατρικές υπηρεσίες και άλλους τοπικούς φορείς, υπό την αιγίδα του ελληνικού Υπουργείου Περιβάλλοντος. Ο τεράστιος αριθμός μεγάλων και βαριών πτωμάτων στη μέση της λίμνης, η δύσκολη πρόσβαση, οι κίνδυνοι έκθεσης του προσωπικού και η ανάγκη ελαχιστοποίησης της όχλησης των επιζώντων πελεκάνων που φώλιαζαν στην περιοχή, κατέστησαν το έργο πραγματικά απαιτητικό. Παρ’ όλα αυτά, μετά από επτά ημέρες συλλογής, το 82% των πτωμάτων – σχεδόν 15 τόνοι – απομακρύνθηκαν από τη Μικρή Πρέσπα, μειώνοντας σημαντικά το ιικό φορτίο στην αποικία.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στην Πρέσπα, και τα δύο είδη πελεκάνου τρέφονται κυρίως στη λεκάνη, ορισμένες φορές όμως- εν μέρει- και εκτός αυτής. Οι λόγοι της επιλογής αυτής των πτηνών δεν είναι σαφώς κατανοητοί, αλλά πιστεύεται ότι σχετίζονται με την περιορισμένη διαθεσιμότητα ή προσβασιμότητα των τροφικών τους πόρων, δηλαδή των ψαριών. Από τα δεδομένα που συλλέγουν οι πομποί που έχει τοποθετήσει η ΕΠΠ, μπορούμε να εντοπίσουμε σαφείς διαδρόμους μετακίνησης σε όλη τη βόρεια Ελλάδα. Μια αναδυόμενη απειλή για τους πελεκάνους είναι λοιπόν η ανεξέλεγκτη ή αμελώς αδειοδοτούμενη εγκατάσταση αιολικών πάρκων κατά μήκος αυτών των διαδρόμων μετακίνησης. Με γνώμονα όλα τα παραπάνω, η ΕΠΠ διεξάγει εντατικό έργο προάσπισης με στόχο τη μείωση της απειλής που απορρέει από την ανεύθυνη εγκατάσταση αιολικών πάρκων κατά μήκος των διαδρόμων μετακίνησης των πελεκάνων.
Επιπλέον, οι αλλαγές των τελευταίων δέκα ετών στις διατροφικές συνήθειες, στις μετακινήσεις και στη συμπεριφορά των πελεκάνων που σχετίζονται με την αναζήτηση τροφής δεν είναι ακόμη σαφώς κατανοητές, δημιουργώντας αβεβαιότητα για το μέλλον των πληθυσμών τους, ιδίως υπό το πρίσμα της επιδημίας της γρίπης των πτηνών. Η ΕΠΠ έχει επιδοθεί σε νέα ερευνητικά προγράμματα με στόχο να εμπλουτίσει την υπάρχουσα γνώση σχετικά με τα νέα πρότυπα κατανομής που αναδύονται. Η δημιουργία συνεργειών και η συνεργασία με τις τοπικές μονάδες διαχείρισης σε αυτές τις νέες περιοχές είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση του είδους.
Η ΕΠΠ έχει επίσης συμμετάσχει σε μεγαλύτερα προγράμματα LIFE, όπως:
Η ΕΟΕ έχει επίσης εντάξει στη δράση της την πραγματοποίηση, κάθε άνοιξη, ετήσιας απογραφής των πελεκάνων της ΝΑ Ευρώπης. Ουσιαστικά πρόκειται για τη συνέχιση μιας πρωτοβουλίας της ΕΠΠ, με σκοπό την εκτίμηση του συνολικού μεγέθους του πληθυσμού των πελεκάνων και του αριθμού των μη αναπαραγόμενων ατόμων.
Επί του παρόντος, οι στόχοι του προγράμματος είναι: (α) η συνέχιση του έργου παρακολούθησης και διατήρησης των πελεκάνων στην Πρέσπα, (β) η περαιτέρω διερεύνηση των επιπτώσεων της γρίπης των πτηνών στους αργυροπελεκάνους, (γ) η χάραξη πολιτικής για την προστασία των διαδρόμων μετακίνησης των πελεκάνων από την απειλή των αιολικών πάρκων, (δ) η παροχή τεχνικής υποστήριξης σε εταίρους που εκτελούν έργο παρακολούθησης σε άλλες αποικίες αναπαραγωγής του είδους στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια και (ε) η προώθηση της δικτύωσης και της συνεργασίας μεταξύ όσων εργάζονται για τη μελέτη και/ή την προστασία των πελεκάνων, κυρίως στη ΝΑ Ευρώπη, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου απαντώνται πληθυσμοί του είδους.
Πληθυσμιακές τάσεις των πελεκάνων
Δήλωση για την Προστασία και Διατήρηση των πελεκάνων (Αγγλικά)
1980 έως σήμερα
Φορείς Διαχείρισης
(2013-2022)
Συνεργάτες από τα Βαλκάνια