Πρόγραμμα LIFE – Ψάρια, Αλιεία & Ευρωπαϊκή πολιτική στη λεκάνη της Πρέσπας

Προώθηση βιώσιμων πρακτικών αλιείας σύμφωνα με τις πολιτικές ΕΕ, για την αποτροπή της μειούμενης ιχθυοποικιλότητας

Η λεκάνη της Πρέσπας βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Ελλάδας, Αλβανίας και Βόρειας Μακεδονίας. Περιβάλλεται από βουνά και περιλαμβάνει δύο λίμνες. Οι λίμνες Πρέσπες περιέχουν περίπου 23 είδη ψαριών, εκ των οποίων 9 είναι ενδημικά. Ωστόσο, η εισαγωγή μη ξένων ειδών ιχθυοπανίδας αποτελεί απειλή για τους πληθυσμούς ενδημικών ψαριών. Η μακροχρόνια παρακολούθηση έχει δείξει, για παράδειγμα, ότι η παρουσία της πεταλούδας (Carassius gibelio) μπορεί να έχει συμβάλει στη μείωση της διαφάνειας του νερού, απειλώντας την ποιότητα του νερού των λιμνών. Παρομοίως, οι πληθυσμοί του χωροκατακτητικού ηλιόψαρου (Lepomis gibbosus) και της ψευτορασμπόρας (Pseudorasbora parva) έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και ενδέχεται να σχετίζονται με τη μείωση του πληθυσμού του ενδημικού τσιρονακιού της Πρέσπας (Alburnoides prespensis). Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η εκτροφή ξενικών ειδών ψαριών έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού ή την πλήρη εξαφάνιση ενδημικών ειδών. Συνεπώς, η ευαισθητοποίηση και η παροχή σχετικών πληροφοριών στους εμπλεκόμενους φορείς και στα όργανα λήψης είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη των επιζήμιων επιπτώσεων που επιφέρει το φαινόμενο της υποχώρησης των ενδημικών ειδών έναντι των ξενικών.

Οι γενικοί στόχοι του προγράμματος LIFE “Ψάρια, Αλιεία & Ευρωπαϊκή πολιτική στη λεκάνη των Πρεσπών” ήταν η προώθηση της διατήρησης των απειλούμενων ενδημικών και σπάνιων ειδών ψαριών και η εφαρμογή βιώσιμων αλιευτικών πρακτικών στις λίμνες των Πρεσπών. Το πρόγραμμα αποσκοπούσε στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ντόπιων κατοίκων και των ψαράδων (επαγγελματιών και ερασιτεχνών), σχετικά με αυτά τα μοναδικά είδη ψαριών και τις απειλές που αντιμετωπίζουν, και επεδίωκε την ενίσχυση της εμπλοκής των ενδιαφερόμενων φορέων και των τοπικών αρχών σε δραστηριότητες προστασίας των ιχθυοπληθυσμών. Η ενημερωτική εκστρατεία επικεντρώθηκε στη σημασία των βιώσιμων αλιευτικών πρακτικών σε όλη τη λεκάνη της Πρέσπας και των κανονισμών για τη διατήρηση των ενδημικών ψαριών των λιμνών. Η επιδιωκόμενη ευαισθητοποίηση είχε ως στόχο να διευκολύνει την ανάπτυξη ενός σχεδίου διαχείρισης της αλιείας από τις περιφερειακές αρχές, το οποίο με τη σειρά του θα βοηθούσε στην προστασία της βιοποικιλότητας και θα βελτίωνε τις αλιευτικές πρακτικές και τους κανονισμούς σε εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο.

Στα πλαίσια του συγκεκριμένου προγράμματος LIFE πραγματοποιήθηκε μια ευρεία εκστρατεία ευαισθητοποίησης για την ενημέρωση των ψαράδων και των κατοίκων της περιοχής σχετικά με τα ζητήματα των ενδημικών ψαριών, της ποιότητας των υδάτων και των βιώσιμων αλιευτικών πρακτικών στη διασυνοριακή λεκάνη της Πρέσπας. Οι σχετικές επικοινωνιακές δράσεις περιελάμβαναν τηλεοπτική και ραδιοφωνική καμπάνια, ενημερωτικά δελτία, συναντήσεις και ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο οποίο συμμετείχαν πάνω από 600 μαθητές. Επιπλέον, το έργο παρήγαγε ένα πενηντάλεπτο ντοκιμαντέρ για την κατασκευή ενός παραδοσιακού σκάφους στις Πρέσπες (“Crafted by Time”), το οποίο παρουσιάστηκε στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια προβλήθηκε στην ελληνική τηλεόραση. Η υπεύθυνη ομάδα παρήγαγε πλούσιο ενημερωτικό υλικό με τη μορφή πληροφοριακών πινακίδων, επιστολών, φυλλαδίων και ημερολογίων, προκειμένου να εξασφαλιστεί η διάδοση των αποτελεσμάτων του προγράμματος σε ένα ευρύ φάσμα κοινού.

Δημιουργήθηκαν επιπλέον δύο εκδόσεις με τη μορφή βιβλίου: η πρώτη σχετικά με τη διάσωση της βιοποικιλότητας της ιχθυοπανίδας και η δεύτερη για την αειφόρο αλιεία στη λεκάνη της Πρέσπας. Και οι δύο εκδόσεις παρουσίαζαν τόσο επιστημονικές πληροφορίες όσο και το θεσμικό πλαίσιο για την ιχθυοπανίδα και την αλιεία, καθώς και προτάσεις για μέτρα διαχείρισης στις λίμνες της Πρέσπας. Το πληροφοριακό αυτό υλικό αποδείχθηκε εξαιρετικά χρήσιμο για τη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με την προστασία των ειδών και τη διαχείριση της αλιείας από τις τοπικές αρχές των τριών χωρών που μοιράζονται τη λεκάνη. Οι τοπικές αρχές επωφελήθηκαν επίσης γενικά από την τεχνογνωσία που διαδόθηκε μέσω του προγράμματος.

Το έργο ενθάρρυνε τόσο όσους δραστηριοποιούνται στον τομέα της αλιείας όσο και τις τοπικές αρχές να συμμετάσχουν σε δράσεις για την προστασία της ιχθυοπανίδας και την αειφόρο αλιεία, με στόχο τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου διαχείρισής τους. Σημαντικό αποτέλεσμα του προγράμματος ήταν η διεύρυνση της υφιστάμενης Επιτροπής Διαχείρισης Υγροτόπων (ΕΔΥ), ώστε να συμπεριλάβει στη λειτουργία της έναν μόνιμο μηχανισμό για την επίσημη συμμετοχή των αλιέων στις αποφάσεις διαχείρισης. Έτσι, για πρώτη φορά, το ζήτημα της διαχείρισης της αλιείας πήρε τη μορφή μιας πρακτικής με τακτικό χαρακτήρα. Μέσω αυτής της επιτροπής, η κλειστή περίοδος αλιείας παρατάθηκε επιπλέον κατά τη διάρκεια του 2011 και του 2012. Τα πορίσματα του προγράμματος συμπεριλήφθηκαν επίσης στο σχέδιο εργασίας του Συμβουλίου Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών.
Επιπρόσθετα, το πρόγραμμα LIFE εισήγαγε και ανέδειξε φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές για τον καθαρισμό των διχτυών ψαρέματος χωρίς απορρυπαντικά. Άλλα περιβαλλοντικά οφέλη που προέκυψαν περιλαμβάνουν την αυξημένη και αποτελεσματικότερη αναπαραγωγή ψαριών λόγω της παράτασης της κλειστής αλιευτικής περιόδου, καθώς και την αύξηση της αποδοχής των μέτρων διατήρησης.

Οι αλλαγές στη στάση απέναντι στη βιοποικιλότητα των ψαριών και στις αλιευτικές πρακτικές παρακολουθήθηκαν και καταγράφηκαν τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και μετά την ολοκλήρωση του έργου. Η έρευνα σχετικά με τις στάσεις και τις πρακτικές τόσο των επαγγελματιών όσο και των ερασιτεχνών αλιέων έδειξε ότι η ευαισθητοποίηση απέναντι στα τα ζητήματα στα οποία επικεντρωνόταν το πρόγραμμα είχε αυξηθεί. Τα αποτελέσματα δικαιώνουν την προσέγγιση που διατηρήθηκε καθ’ όλη τη διάρκειά του προγράμματος, το οποίο ήταν εστιασμένο στην προώθηση της αειφόρου αλιείας τόσο για οικολογικούς λόγους, όσο και για το μακροπρόθεσμο οικονομικό όφελος που μπορεί να αποφέρει στον αντίστοιχο τομέα.