Τα μεσογειακά δάση δέχονται σημαντικές πιέσεις από μια σειρά αρνητικών περιβαλλοντικών τάσεων. Στην περίπτωση των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου (Grecian Juniper Woods- GJW), τύπου οικοτόπου προτεραιότητας *9562 και μοναδικού οικοτόπου εντός του ελληνικού Εθνικού Πάρκου Πρεσπών (που επεκτείνεται επίσης στις γειτονικές χώρες, την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία), η κύρια απειλή είναι η εγκατάλειψη της παραδοσιακής, χαμηλής έντασης ανθρώπινης παρέμβασης. Στο παρελθόν, οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η βόσκηση των ζώων, το κλάδεμα και η κοπή για ζωοτροφές και καυσόξυλα, συνέβαλαν τόσο στη διατήρηση των ελληνικών δασών αρκεύθου, όσο και στην αργή, αλλά σταθερή, αναγέννησή τους.
Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, η υποχώρηση της κτηνοτροφίας άλλαξε την ισορροπία της βλάστησης σε αυτά τα δάση. Ο αριθμός των πλατύφυλλων ειδών αυξήθηκε σε βάρος της ελληνικής αρκεύθου (Juniperus excelsa). Αυτή η εξάπλωση πλατύφυλλων ειδών, όπως η δρυς, η οστρυά και ο γαύρος, περιόρισε σταδιακά την παρουσία και την αναγέννηση της ελληνικής αρκεύθου και οδήγησε στην υποβάθμιση των δασών αυτών. Κατά την έναρξη του προγράμματος LIFE – JunEx, το 48% των δασών αρκεύθου καταγράφηκαν ως μικτά δάση με φυλλοβόλα πλατύφυλλα δέντρα. Παράλληλα, δεν είχε παρατηρηθεί αναγέννηση, καθώς η σκίαση από το πυκνό δάσος φυλλοβόλων δεν επέτρεπε τη φύτρωση και την ανάπτυξη των νεαρών αρκεύθων.
Τα ανταγωνιστικά προς την άρκευθο, πλατύφυλλα είδη δεν υλοτομούνταν πλέον και αυτό οδήγησε στη συσσώρευση βιομάζας στα δάση, γεγονός που αύξησε τον κίνδυνο εξάπλωσης πυρκαγιών στο ξηρό περιβάλλον των δασών αρκεύθου. Επιπλέον, εντοπίστηκαν παράνομες χωματερές σε δάση αρκεύθου, οι οποίες αφενός αύξησαν τον κίνδυνο εξάπλωσης πυρκαγιών και αφετέρου υποβάθμισαν την αισθητική αξία και τις λειτουργίες των δασών της. Οι προαναφερθείσες απειλές και οι συνέπειές τους προέκυψαν ως αποτέλεσμα της έλλειψης κατανόησης και αναγνώρισης της αξίας των δασών αρκεύθου σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, καθώς και ως επακόλουθο της σταδιακής απώλειας γνώσεων σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης των δασών αρκεύθου από πλευράς διαχειριστικών αρχών.
Ο στόχος του προγράμματος LIFE JunEx ήταν η «Αποκατάσταση και Διατήρηση του *9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου (Juniperetum excelsae), τύπος οικοτόπου προτεραιότητας στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών», μέσω της υποστήριξης της οργανωμένης, ελεγχόμενης και βιώσιμης κτηνοτροφικής δραστηριότητας, και ειδικότερα της βόσκησης από κοπάδια αιγοπροβάτων, ως μέτρο διαχείρισης και διατήρησης των δασών. Ειδικότερα, το έργο αποσκοπούσε στη βελτίωση της δομής των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου (GJWs) με τον περιορισμό των φυλλοβόλων πλατύφυλλων ειδών. Η απομάκρυνση των πλατύφυλλων ειδών θα εξασφάλιζε επίσης την αύξηση του αριθμού των χαρακτηριστικών ειδών φυτών του οικοτόπου, ορισμένα από τα οποία είναι σπάνια σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, ενισχύοντας τη χλωριδική ποικιλότητα. Το πρόγραμμα επεδίωκε επίσης τη βελτίωση των λειτουργιών του δάσους μέσω της βελτίωσης της κατάστασης διατήρησης των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου και της μείωσης των αναγνωρισμένων απειλών, όπως οι πυρκαγιές, η συσσώρευση αποβλήτων και το χαμηλό δυναμικό αναγέννησής τους.
Το πρόγραμμα LIFE – JunEx προέβλεπε ακόμη την αποκατάσταση της αξίας των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου με επιλεκτική απομάκρυνση των πλατύφυλλων ειδών και επαναφορά της βόσκησης, μέσω της κατασκευής σχετικών υποδομών. Όλες οι προβλεπόμενες δράσεις, σε συνδυασμό με την απομάκρυνση σκουπιδιών, θα είχαν επίσης ως αποτέλεσμα τη μείωση του κινδύνου εξάπλωσης των πυρκαγιών, οι οποίες έχουν απειλήσει τα εν λόγω δάση στο παρελθόν. Παράλληλα, προβλέφθηκε η φύτευση και σπορά για την ενίσχυση της της φυσικής αναγέννησης της ελληνικής αρκεύθου. Ένας ακόμη στόχος του προγράμματος ήταν η ενημέρωση σχετικά με τη σημασία του οικοτόπου και της διατήρησής του σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και η προώθηση των κοινωνικοοικονομικών οφελών που εξασφαλίζονται μέσα από τη διατήρηση δασοπονικών συστημάτων, όπως τα Ελληνικά Δάση Αρκεύθου.
Η απομάκρυνση της πλατύφυλλης βλάστησης που εισχωρούσε στον οικότοπο *9562 έχει ως αποτέλεσμα μια σειρά από περιβαλλοντικά οφέλη, καθώς είδη όπως η βελανιδιά, η οστρυά και ο γαύρος υποβάθμιζαν προηγουμένως το δάσος. Οι νεότερες άρκευθοι έχουν τώρα περισσότερες πιθανότητες να αναπτυχθούν και να επιβιώσουν. Η απομάκρυνση των απορριμμάτων και της βιομάζας παρέχει επίσης καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης για το είδος και μειώνει τον κίνδυνο πυρκαγιάς.
Στο πρόγραμμα LIFE JunEx σχεδιάστηκαν δράσεις που καλύπτουν επιμέρους κύριους στόχους:
1. Διατήρηση των περιοχών, όπου τα Ελληνικά Δάση Αρκεύθου βρίσκονται σε καλή κατάσταση με τυπική δομή και υψηλή χλωριδική ποικιλότητα.
2. Αποκατάσταση περιοχών που έχουν υποβαθμιστεί: (α) λόγω της εισβολής πλατύφυλλων ειδών, μέσω της εφαρμογής επιλεκτικών υλοτομιών πλατύφυλλων και την επανεισαγωγή της βόσκησης και (β) λόγω της συσσώρευσης βιομάζας και απορριμμάτων, μέσω της απομάκρυνσης των υλικών αυτών.
3. Αύξηση των χαμηλών ρυθμών αναγέννησης της αρκεύθου, μέσω φυτεύεσων και σπορών.
4. Μείωση των απειλών, όπως ο κίνδυνος πυρκαγιάς.
5. Αύξηση της επιστημονικής γνώσης σχετικά με τη διατήρηση του τύπου οικοτόπου *9562 και διάχυση αυτής.
6. Προώθηση των αξιών του οικοτόπου *9562 μέσω δράσεων επικοινωνίας.
Το πρόγραμμα LIFE – JunEx βελτίωσε με επιτυχία την κατάσταση διατήρησης του οικοτόπου προτεραιότητας *9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου μέσω της επαναφοράς παραδοσιακών πρακτικών, όπως η επιλεκτική απομάκρυνση της πλατύφυλλης βλάστησης, η ελεγχόμενη βόσκηση και η απομάκρυνση των απορριμμάτων. Η συνέχεια των δράσεων εξασφαλίστηκε με την ενσωμάτωση κατάλληλων μέτρων διαχείρισης των δασών αρκεύθου (υλοτομίες και βόσκηση) στο οικείο δεκαετές σχέδιο διαχείρισης δασών και στο σχέδιο διαχείρισης βόσκησης του Δήμου Πρεσπών αντίστοιχα.
Πρόγραμμα παρακολούθησης των δράσεων αποκατάστασης των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου στην Πρέσπα
Ενδιάμεση Αναφορά – Πρόγραμμα παρακολούθησης εργασιών διατήρησης
Πρόγραμμα παρακολούθησης εργασιών διατήρησης – Grecian Juniper silvopastoral woodlands
Αναφορά για την αποκατάστασης μέσω παραγωγής, φύτευσης και συντήρησης δενδρυλλίων
Αναφορά για τη διαχείριση και συλλογή απορριμμάτων
Εκλαϊκευμένη Αναφορά – Αποκατάσταση και Διατήρηση Ελληνικών Δασών Αρκεύθου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών
Συγγραφή και ανάλυση δεδομένων ερωτηματολογίου κοινωνικοοικονομικών συνεπειών
Τελική Τεχνική Αναφορά Προγράμματος
2013 - 2017